Tahıl zehirlenmesi, aynı zamanda laktik asidoz olarak bilinir. Genellikle tahıl veya kesif yemlerin aşırı tüketiminden kaynaklanır. Merada beslenen inekler veya besi sığırları tahılla beslenmeye adapte olmadan orta miktarda bile tahıl tüketse akut hasta olabilir, hatta ölebilir.
Laktik asidoz şu şartalar altında oluşabilir;
Sebep
Tahıl ve ince öğütülmüş karbonhidrat (örneğin kesif yemlerde olduğu gibi) hızla rumen içindeki bakteriler tarafından fermente edilir, laktik asidin büyük miktarlarda üretilmesi rumende PH değerini düşürür. Asit birikmesi, hayvanda aşağıda ki etkileri meydana getirir;
Şekil-1 : Tahıl zehirlenmesi sonucu şişkinlik meydana gelen bir koyun.
Şekil-2 : Normal sığır karaciğeri ve asidoz sonucu apseler oluşmuş sığır karaciğeri.
Yulaf ve sorgum gibi yüksek lif içeriğine sahip tahıllarla besleme, arpa ve buğday gibi tahıllarla beslemeden daha güvenlidir. Çünkü lif sindirim hızını yavaşlatır. Tahılların kırılarak verilmesi nişastanın sindirim hızını artırır, dolayısıyla tahıl zehirlenmesi riskini artırabilir.
Ayrıca hayvanlar soğuk stresi altındaysa, soğuk havalarda rasyonda kaba yem oranını artırmak akıllıca bir yöntemdir. Çünkü kötü hava şartlarında hayvan, bir gün çok düşük yem tüketip ertesi gün yeme aşırı yüklenebilir.
Belirtiler
Hafif etkilenen hayvanlarda iştahta azalma vardır, durgun ve depresif görünür. Rumen kas kasılmaları yavaşlar ve karın ağrısı olabilir. Ayrıca ishal, hafif asidozun yaygın bir belirtisidir.
Daha ciddi etkilenen hayvanlarda aşırı ishal belirgindir, dışkı kötü kokulu ve rengi soluktur. Zehirlenme daha kötü hal geldiğinde kalp ve solunum hızı artar, vücut sıcaklığı normal kalabilir, aşağıda düşebilir. Rumen kasılmaları tamamen durabilir ve hayvan şişmiş görünebilir.
Çok ciddi etkilenen hayvanlar genellikle yatar kalır ve kafalarını geriye doğru çevirir. Hayvan eğer kalkmaya isteksizse ya da kalkamıyorsa, 24 saat içerisinde ölme olasılığı yüksektir. Bazen hayvanlar toparlanır gibi görünür fakat rumendeki ikincil enfeksiyona bağlı olarak hastalık 3-4 gün sonra tekrar nükseder. Hayvanlar bağırsak hasarı sonucu peritonitten ölebilir ve gebe hayvanlar düzeldikten 10-14 gün sonra abort yapabilir.
Önleme
Hububat ve yem depoları, hasat edilmemiş ekinler hayvanların erişimine karşı iyi korunmalıdır. Eğer anız üzerinde beslenme yapılacaksa, önceden biraz tahılla besleme yapmak akıllıca olacaktır.
İshal genellikle hafif asidozun ilk işaretidir ve sürüde bir takım hayvanlarda bu durum görülürse, rasyondaki kaba yem oranı artırılmalıdır.
Türler, hatta partiler arasında bile geçiş yapıldığında, tahıllar ve de özellikle kesif yemler, eskisi ile yavaş yavaş, yaklaşık 7 gün içinde alıştırılarak verilmelidir. Farklı rasyonda beslenen hayvan gruplarında geçişler yine yavaş ve alıştırılarak yapılmalıdır.
Yem katkı maddeleri kullanılarak riskini azaltmak;
Tahıl zehirlenmesi önlemeye yardımcı olmak için, bir dizi katkı maddesi, ilk geçişlerde rasyonlara 2-3 hafta süresince ilave edilip daha sonra kaldırılabilir.
Kullanılan katkı maddelerinin bazıları şunlardır:
İyonoforlar rumendeki laktik asid miktarını düşürmek için kullanılabilir. İyonoforlar üreticinin etiketindeki talimatlarına göre kullanılmalıdır.
Sodyum bikarbonat, genellikle rasyonlara her zaman belli oranda dâhil edilebilir.
Sodyum bentonit yem geçişlerinde rasyona ilk 2 hafta dâhil edilebilir ve daha rasyondan çıkarılabilir.
(Genellikle koruyucu olarak kullanılsa da, bikarbonat veya bentonitin akut asidoz riskini azaltmada etkili olduğuna ilişkin çok az kanıt vardır)
Tedavi
Hayvanlar ilk 12-24 saat zehirlenme belirtileri göstermeyebilir, toksik doz almış hayvanlar genellikle depresyon belirtileri gösterir ve yemden kesilirler. Etkilenen hayvanların beslenmesinden tahıl ve kesif yem derhal çıkartılmalı ve kaba yemle besleme yapılmalıdır.
Bazı üreticiler etkilenen hayvanlara tedavi maksatlı içirilme yapılmasının asidoz gelişim hızını artırdığını iddia etmektedir. Ancak, tahıl zehirlenmesi erken aşamalarında içirilme ile birlikte asidozun uyarılmış olması daha olasıdır, içirilmeden kısa bir süre sonra klinik belirtilerin ortaya çıkması bu tür bir algı oluşturabilir.
Hâlihazırda tahıl zehirlenmesi belirtileri görülen durumlarda tedavi, belirtilerin şiddetine göre ve hayvandan hayvana değişiklik gösterecektir.
Kaba yemle besleme hafif etkilenen hayvanlar için yeterli tedavi olabilir. Semptomlar artarsa, bireysel tedavi bir seçenek olabilir.
Orta şiddette belirtileri gösteren hayvanlar için en az 4 litre rumen sıvısı içirmek faydalı olabilir.
Birçok veterinerler (ve ders kitapları), içirme için ineklere 130 g, koyunlara 13 g sodyum bikarbonatın uygun oranda suya karıştırılarak kullanılmasını tavsiye eder. Ancak rumende pH değeri 5,5 den daha az ise bikarbonat, CO2’nin hızlı salınımına sebep olur ve şişkinlik önemli bir soruna haline gelebilir.
Çok ağır vakalarda hayvan refahı açısından kesim kararı alınması doğru olacaktır. Bunun en insani seçenek olması muhtemeldir ve mali kayıp riskini önler.
Çok değerli damızlık hayvanlar için ölümü engellemek için tedavi denenebilir.
Bir veteriner hekim tarafından cerrahi bir operasyonla rumen açılır ve daha fazla fermantasyonu önlemek için içerik alınır.
Normal bir hayvandan alınan en az 4 litre rumen sıvısının rumen içeriği olarak hayvana verilir.
Ölümcül dehidratasyonu önlemek ve asidozun önünü almak için damardan sıvılar verilir.
Fakat bu tedavi yöntemleri, çok zaman alıcı ve emek yoğun ve dolayısıyla çok pahalıdır.
İyi yönetim, önleme ve hızlı harekete geçme, etkili daha geçerli bir yöntem olacaktır.