Süt Üre Nitrojeni (MUN) nedir ve nasıl yorumlanır?

Süt sığırlarının protein ve enerji dengesi durumunu değerlendirmek ve üretim miktarını maksimize ederken yem maliyetini en aza indirmek amacıyla Süt Üre Nitrojeni (MUN), bir parametre olarak kullanılmaktadır. MUN sütte bulunan üre miktarını gösterir ve yakından Kan Üre Nitrojen (BUN) değeri ile ilişkilidir. MUN değeri, süt üretim kayıtları, beslenme programları uygulamaları, kuru madde alımı, parçalanabilir ve parçalanamayan proteinler, yapısal olmayan karbonhidratlar ve su alımı gibi pek çok faktörle bağlantılı olarak değerlendirilebilir.

 

MUN süt sığırlarında ne anlama gelmektedir?

Üre, rumende parçalanan vücut proteinlerinden ve emilen amino asitlerin karaciğerde normal günlük metabolizmasından türetilmiş amonyaktan üretilir. Rumende bulunan bakteriler amonyağı yakalayamaz ve mikrobiyel proteine dönüştüremezse, amonyak fazlası rumen duvarından emilir. Kanda dolaşan fazla amonyak toksik olabilir ve karaciğer toksisiteyi önlemek için kan amonyağını üreye dönüştürür. Vücut idrar ve süt yolu ile kanda bulunan üreyi atar. Sığırlarda plazma, serum ve süt üre nitrojen düzeyi birbiri ile yakından ilişkilidir. MUN proteinlerin parçalanması sonucu oluşan bir ürün olduğundan, sığırlarda protein statüsünü değerlendirmek amacıyla da kullanılabilir. Ayrıca nitrojenin çevreye atılmasını en aza indirmek ve bakteriyel proteinlerin sentezinin etkinliğini geliştirmek için de kullanılabilir.

 

MUN için normal değer nedir?

MUN değeri mevsimsel olarak ve sığır ırkları arasında değişkenlik göstermektedir. (Holeştaynlara göre jersyler daha yüksek) MUN değeri sığır gurupları arasında farklılık gösterse de, araştırmacılar genel olarak sürünün ortalama MUN aralığını 10-16 mg/dl olarak belirlemektedir. Ortalama MUN değeri normal aralığın dışında ise, nedenini belirlemek iyi bir fikir olacaktır. Ortalama MUN değerini belirlemek için bir gurup sığırda en az 10 hayvandan örnekleme yapılması gerekmektedir.

 

MUN değerinin tavsiye edilen aralıkların dışına çıkma nedenleri

MUN ve BUN aralığı nitrojen kullanımının etkinliği ile ilişkilidir. Aşırı protein ya da parçalanabilir protein tüketimi MUN değerini artırabilir. MUN ve idrarda fazla nitrojen atılımı doğrudan ilişkilidir ve MUN değerinin kontrolü nitrojen atılımını da kontrol edebilir. Rumen mikroplarının enerji ihtiyaçlarını karşılayacak ve amonyağı mikrobiyal proteine dönüştürmelerini sağlayacak miktarda karbonhidrat sağlanması önemli bir faktördür.

 

MUN değerinin yüksek çıkmasına sebep olabilecek bazı besleme ve yönetim faktörleri:

1. Yeni mahsul mısır silajı ile eski mahsul mısır silajının fermente karbonhidrat (az nişasta) düzeyi aynı olmayabilir.
2. Yeşil merada otlayan sığırlarda total ve parçalanabilir protein alımı artabilir.
3. Yüksek protein ya da çözünebilir proteine sahip, nemli veya farklı mahsul silajı ile beslenme programında değişiklik yapılması.
4. Kaba partiküllere sahip bir beslenme, rumende fermantasyon oranını azaltabilir.
5. İşlenmiş mısır silajından işlenmemiş ya da yeterince işlenmemiş mısır silajına geçmek elde edilebilir fermente nişasta miktarını etkileyebilir.
6. Parçalanabilir protein kaynaklarını beslenmede bir arada kullanmak, daha fazla rumen amonyağı ile sonuçlanır.  

Eğer rumen, amonyak düzeyini minimumda tutamazsa, mikrobiyal protein sentezinin azalmasından dolayı süt verimi ve süt proteini düşebilir. MUN değerinin düşük olduğu (˂8-10 mg/dl) durumlarda, protein düzeyi, protein kaynağı ve beslenen protein fraksiyonlarının değerlendirilmesi gerekmektedir. MUN değerinin normal aralığın dışında olduğu zaman rumende fermantasyon ve besin dengesini iyileştirmek için beslemede protein ve karbonhidrat fraksiyonlarının dengesinin sağlanması gerekmektedir.

 

MUN değeri ve üreme ilişkisi

Protein süt sığırlarının beslenmelerinde  maliyeti oldukça yüksek bir besin maddesidir. Yüksek protein ile beslenme süt üretimini uyarır, çalışmalar artan proteinin hayvanın üreme performansı için zararlı olduğunu göstermiştir. ( Ferguson and Chalupa, 1989 ; Canfield et al, 1990 ; Wenninger and Distl, 1994 ; Guo et al, 2004 )

Gebe ve gebelik aşmaları, üreme sisteminde çeşitli dokuların tümünü kapsayan birbiri ile ilişkili bir dizi olaylar zinciridir. Yumurtlama ile sonuçlanan foliküler gelişme, oosit döllenmesi, embriyo taşıma ve geliştirme, anne tarafından tanınması ve implantasyon. 

Amonyak, üre ya da protein metabolizmasının başka bir zehirli ürünü, üreme randımanını düşürür. Gebelik aşamalarından bir ya da daha fazlası bu olumsuzluktan etkilenebilir.

Ayrıca araştırmalar fazla protein beslemenin, çevre kirliliği ve daha yüksek besleme maliyetine sebep olduğunu göstermektedir. Vandehaar (1998) % 2 lik bir fazla protein ile beslemenin, günde 0,36 Mcal enerji kaybına sebep olduğunu öngörmüştür.

Hayvancılık atıkları çevre kirliliğine katkıda bulunur. Azot çevreyi kirletir ve amonyak havaya karışarak hava kirliliğine sebep olur.